Şiirde Ahenk

Şiir türünü diğer edebi türlerden ayıran en önemli özelllik ahenktir.Seslerin ve sözcüklerin birbiriyle uyumlu olması şiirlerin en belirgin özelliğidir.Şiirde ahenk,ölçü,uyak,redif,tekrir ,aliterasyon,asonans gibi ses ve ritim öğeleriyle sağlanır.

Ölçü : Şiirdeki dizelerin sayısına veya açıklık-kapalılık durumuna göre oluşan uyuma ölçü denir.Türk şiirinde hece ölçüsü,aruz ölçüsü ve serbest ölçü olmak üzere üç çeşit ölçü kullanılmıştır.
Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasına dayanan ölçüye hece ölçüsü denir.Türklerin milli ölçüsü olan bu ölçü islamiyet öncesi dönemde kullanılmaya başlanmıştır.Hece ölçüsünün 7'li,8'li,11'li ölçü gibi kalıpları vardır.Hece ölçüsünde dizeleri okurken durulan yerlere durak adı verilir.

Ö/

Dere boyu baz olur.

Gül açılır yaz olur

Ben yarime gül demem.

Gülün ömrü az olur.

 ___________________________________

7'li he ölçüsü

• Edebiyatımıza Arap edebiyatından gelmiş hecelerin açık ve kapalı olmasıyla ilgili ölçü türüne aruz ölçüsü adı verilir.Bu ölçüye göre sonu sesliyle biten hecelere açık hece (.) , sonu sessizle biten ölçülere ise kapalı ölçü denir.(-)
• Aruz'da son heceler daima kapalı sayılır.

 
Ö/

Ben yadmıyım ki can seninle

halk olmazdan asinadır ey dost

•  Belli bir kuralı olmayan ölçü türüne serbest ölçü denir.Özellikle Cumhuriyet'den sonra yazılan şiirlerin çoğunluğu serbest ölçü kullanmıştır.

 Ö/

Anlatamıyorum

Ağlasam sesimi duyarmısın ?

Mısralarımda;

Dokunabilirmisiniz,

Göz yaşlarıma ellerinizle ?

Kafiye :Dize sonlarındaki ses değeri bakımından sözcük veya seslerin birbirine benzemesine uyak denir.Uyak şiirde bir düzen ve çeşit şeklinde oluşur.

Mısraların son sesine bakılarak uyak düzenleri oluşturulur.Buna göre; düz , çapraz ve sarmal uyak düzeni meydana gelir.Son seslerde ses değeri bakımından yakın olan sesler aynı kabul edilebilir.

Dere boyu saz olur -a

Güzellerde naz olur -a

Ben yarime gül demem -b

Gülün ömrü az olur -a

Düz uyak : 

-a -a -a

-a -a -a

-a -b -b

-a -a -b

Çapraz uyak:

-a

-b

-a

-b

Sarmal Uyak: 

-a

-b

-b

-a

Mısra sonlarındaki benzer seslerin sayısına bakarak uyak çeşitleri oluşur.Buna göre yarım,tam,zengin,tunç,cinaslı uyak çeşitleri oluşur.Mısra sonlarında yazılışı veya görevi aynı olan ses veya sözcükler redif olur.Uyak çeşidi ise kelimenin kökünde aranır.

Tek ses -> Yarım Uyak

İki Ses -> Tam Uyak

Üç ses -> Zengin Uyak

Tekrir(Tekrarlama): Bir şiirde sözcüklerin veya dizelerin şiirin bütünü içinde belli aralıklarla tekrar edilmesidir.Bu durum şiirde ahenk yaratır.

Aliterasyon:  Bir şiirde aynı sessiz harfin çok sık kullanılmasıyla oluşan ahenge denir.

Asonans : Aynı sesli harfin çok sık kullanılmasıya oluşan ahenge denir.

Şiir dilinin güzel ve etkili olması için kullanılan unsurlardan biride söz sanatları veya edebi sanatlardır.Bu sanatlar sözü etkili kılmak,söze güzellik ve canlılık kazandırmak amacıyla kullanılır.

Edebiyatta kullanılan başlıca kullanılan söz sanatları şunlardır;

Söz Sanatları ;

• Benzetme (Tesbih):Aralarında benzerlik bulunan iki unsurdan zayıf olanının güçlü olanına benzetilmesi sanatıdır.Bir benzetmede 4 öge bulunur.Benzeyen,kendisine benzetilen(asıl ögeler),benzetme yönü ve benzetme edatı(yardımcı ögeler).Benzetmede asıl ögeler mutlaka bulunmak zorundadır.

Ö/  

 Kar gibi beyaz çamaşırlar.

Kar : Kendisine benzetilen

gibi : benzetme edatı

beyaz: benzetme yönü

çamaşırlar: benzeyen

•  Eğreltileme(İstiare): Benzetmenin asıl ögelerinden biri olmadan yapılan benzetmeye istiare denir.Güçlü olan öge yani kendisine benzetilen öge varsa açık istiare,zayıf öge yani benzeyen varsa kapalı istiare olur.

• Teshiş(Kişileştirme): İnsana ait özellikleri insan dışı varlıklara aktarmaya kişileştirme denir.İnsan öğesi söylenmediği için kapalı istiare olur.
• İntak(Konuşturma): Teshiş yoluyla kişileştirilen varlıkların konuşturulmasına denir.Yani intak olan her yerde teshis sanatıda vardır.
• Tezak(Zıtlık) : Birbirine zıt olan düşünce,duygu ve hayallerin bir arada söylenme sanatıdır.
• Tenasüp(Eşlik):Birbiriyle ilgili sözcüklerin bir arada kullanılma sanatır.Eş anlam olarakda adlandırılabilir.
• Mecaz-ı Mürsel(Ad Aktarması) :Bir sözü benzetme amacı gütmeden başka bir sözcük yerine ve başka bir anlamda kullanmaya denir.

• Kinaye(Değinmece):Bir sözün hem gerçek hem mecaz anlama,gelecek biçimde kullanılması sanatıdır.Kinayede kasdedilmek istenen mecaz anlamdır.

Örnek : Seninle burada yollarımız ayrılıyor


Düz yazıda olduğu gibi şiirinde kendine özgü bir yapısı vardır.Şiirin yapaısı şekil ve içerikten oluşur.Bunlarında dışında ses ve anlam bütünlüğü yerini alır.